Anarchia – sytuacja społeczna, w której relacje między jednostkami nie są regulowane przez zewnętrzny względem nich (i ich decyzji) trzeci podmiot (najczęściej państwo), skutecznie i trwale roszczący sobie prawo do narzucania im obowiązującego je prawa.
O anarchii mówić możemy m.in. w następujących sytuacjach:
(a) Gdy na danym obszarze nie funkcjonuje państwo i podmioty muszą same rozstrzygać pojawiające między nimi spory (niezależnie od tego, czy udaje im się to robić w sposób pokojowy, czy nie).
(b) Gdy państwo nie jest w stanie egzekwować prawa na jakiejś części swego obszaru (dotyczy to np. obszarów, do których nie dociera policja).
(c) Anarchiczny charakter mają również w większości wypadków relacje między państwami. Jeśli państwa nie podlegają żadnej zewnętrznej trzeciej stronie, która potrafi egzekwować swoje postanowienia, a jedynie wiążą się umowami i traktami, pozostają względem siebie w stanie anarchii.
Samorzutne mechanizmy regulujące – mechanizmy społeczne, które produkują porządek społeczny w sytuacjach, gdy nie jest on zapewniany przez żaden zewnętrzny podmiot (np. państwo). Mechanizmy te skłaniają podmioty do unikania przemocy, mimo że podmioty te mają ku temu możliwości i byłoby to dla nich korzystne. Najważniejszym przykładem takich mechanizmów jest moralność, różne formy samowymuszania kontraktów, dbałość o reputację czy mechanizm ostracyzmu społecznego.
Dobrowolne instytucje regulujące – powstają, gdy podmioty będące ze sobą w stanie anarchii spostrzegają, że osiągną lepsze rezultaty współpracy, jeśli pojawiające się konflikty rozwiązywać będą, odwołując się do wybranej w sposób dobrowolny trzeciej strony (przykładem mogą być prywatne firmy arbitrażowe czy sądy funkcjonujące w religijnych społecznościach, które egzekwują swe wyroki poprzez groźbę wydalenia ze wspólnoty).
Anarchia uporządkowana (ordered anarchy) – odmiana anarchii, w której mimo braku nadrzędnego podmiotu produkującego porządek społeczny porządek taki zostaje wyprodukowany dzięki istnieniu samorzutnych mechanizmów regulujących i dobrowolnych instytucji regulujących. Ponieważ porządek nie jest kategorią zerojedynkową (mamy porządek lub go nie mamy), ale pewnym punktem na continuum, o anarchii uporządkowanej możemy mówić, gdy udaje się jej osiągnąć poziom uporządkowania podobny do alternatywnych ładów państwowych. Jako historyczne przykłady funkcjonujących anarchii uporządkowanych uznaje się często (są to zawsze kwestie wysoce kontrowersyjne) np. relacje panujące na Dzikim Zachodzie (przed dotarciem na te tereny władzy państwowej) czy średniowieczną Islandię lub Irlandię.
Anarchia nieuporządkowana – odmiana anarchii, w której wobec braku państwa, jednostkom nie udaje się rozstrzygać konfliktów między sobą w sposób pokojowy, w związku z czym relacje współpracy zastąpione zostają relacjami przemocy. W anarchii nieuporządkowanej dominują zbrojne grupy, które podporządkowują sobie społeczność (lub w wypadku relacji międzynarodowych – mocarstwa). Taka anarchia bardzo często szybko przekształca się w państwo. Zakres znaczeniowy tego pojęcia, pokrywa się więc z zakresem znaczeniowym jednego z potocznych rozumień słowa anarchia: „chaos czy brak porządku będący efektem nieistnienia na danym obszarze państwa”.
Anarchokapitalizm – odmiana anarchii uporządkowanej, w której instytucje zajmujące się produkcją porządku społecznego (produkcją bezpieczeństwa, prawa i rozstrzygania sporów) to przede wszystkim komercyjne, konkurujące ze sobą na rynku firmy. Zakres znaczeniowy anarchokapitalizmu nie pokrywa się więc z anarchią uporządkowaną. Możliwe jest istnienie anarchii uporządkowanych, w których porządek społeczny produkowany jest np. przez dobrowolne stowarzyszenia, rady czy lokalnych liderów (np. przywódców plemion). Anarchokapitalizm jest odmianą anarchii uporządkowanej, która czyni maksymalny użytek z podziału pracy, zlecając produkcję porządku specjalistycznym, dążącym do monetarnego zysku firmom. Popierający anarchokapitalizm libertarianie wierzą, że ład taki byłby w stanie zapewnić ochronę wolności i własności jednostek przynajmniej w takim stopniu, w jakim chronione byłyby one w państwie minimalnym.
Uwaga: taka definicja anarchokapitalizmu jest odmienna od popularnej definicji utożsamiającej anarchokapitalizm z anarchią uporządkowaną. W tym drugim rozumieniu trzon „kapitalizm” nie ma na celu zaakcentować, że porządek jest produkowany przez komercyjne firmy, ale odróżnić model anarchokapitalistyczny od np. projektu anarchokomunistycznego.
Upadły anarchokapitalizm – odmiana anarchokapitalizmu, w której porządek społeczny jest produkowany przez prywatne firmy, w którym prawa jednostkowe nie zostają zabezpieczone w stopniu, w jakim mogą być zabezpieczone w alternatywnym ładzie państwowym. Upadły anarchokapitalizm posiada pewne cechy anarchii uporządkowanej, jednakże uporządkowania te nie generują porządku zgodnego z podstawową dla libertarianizmu wartością, jaką jest prawo jednostki do dowolnego zarządzania samym sobą i swoją własnością.
Upadłe państwo (failed state) – państwo, któremu nie udaje się egzekwować prawa na jego obszarze, w związku z czym na dużych jego częściach mamy do czynienia z relacjami anarchicznymi.
Wznowa państwa – proces ponownego wyłaniania się państwa na obszarze, na którym uległo ono likwidacji. Wznowa może być efektem podboju przez zewnętrznego najeźdźcę, podboju wewnętrznego dokonanego przez jakąś zorganizowaną grupę lub przekształcenia się dobrowolnych instytucji produkujących porządek w państwo (np. poprzez zdobycie monopolistycznej pozycji przez jedną z agencji ochrony w ładzie anarchokapitalistycznym).
One Comment: