Cele nominalne to cele, które państwo twierdzi, że chce osiągnąć, angażując się w dany obszar życia społecznego. Cele realne to cele, które państwo chce tak naprawdę osiągnąć (przynajmniej w przekonaniu libertarian), angażując się w dany obszar rzeczywistości.
| AKTYWNOŚĆ PAŃSTWA | CELE NOMINALNE | CELE REALNE |
| państwowe finansowanie szkolnictwa | – zapewnienie odpowiedniego poziomu edukacji, – zapewnienie edukacji dzieciom, których rodziców nie byłoby stać na prywatne szkolnictwo (lub których rodzice nie chcieliby posyłać do szkoły), – dbałość o istnienie wspólnego kanonu kulturowego |
– kontrola nad programem nauczania (propaganda propaństwowa), – wytworzenie przekonania o niezbędności państwa (bez państwowej szkoły dzieci byłyby pozbawione edukacji), – tworzenie posłusznych obywateli (szkoła jako model państwa), – stworzenie pretekstu do pobierania podatków, – osłabianie relacji rodzinnych kosztem relacji państwowych |
| państwowe finansowanie szkolnictwa wyższego i nauki | – zapewnienie odpowiedniego poziomu edukacji wyższej, – umożliwienie studiowania tym, którzy nie mieliby na to szans na wolnym rynku, a którzy powinni studiować (problem efektów zewnętrznych) – rozwiązanie problemu gapowicza, który pojawiłby się, gdyby nauka finansowana byłaby prywatnie |
– kontrola nad dyskursem naukowym umożliwiająca ochronę przed treściami antypaństwowymi i nasycenie treściami państwowymi (szczególnie na obszarze nauk społecznych i humanistyki), – zapewnienie sobie przychylności ze strony grupy społecznej o wysokim kapitale symbolicznym (uzależnieni od państwa naukowcy i wykładowcy nie będą go krytykować), – stworzenie pretekstu do pobierania podatków |
| państwowe finansowanie kultury | – stymulowanie rozwoju kultury, szczególnie tej wysokoartystycznej, która nie byłaby się w stanie utrzymać na wolnym rynku, – zapewnienie dostępu do kultury osobom najuboższym, – dbałość o tzw. dziedzictwo narodowe |
– zdobycie kontroli nad treścią kultury, by chronić ją przed pojawianiem się treści antypaństwowych, – przekupienie artystów jako osób o wysokim kapitale symbolicznym, by wspierali istnienie państwa (nie mogą go atakować, bo ono ich finansuje), – wytworzenie przekonania, że państwo jest niezbędne dla istnienia sztuki wysokiej (mit dobroczynnego mecenasa), – stworzenie pretekstu do pobierania podatków |
| ograniczenia w dostępie do broni | – zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom | – rozbrojenie społeczeństwa, by było słabsze w relacjach z państwem, – wytworzenie przekonania, że państwo jest gwarantem bezpieczeństwa |
| państwowy system emerytalny oraz pomoc społeczna | – zapewnienie godziwych emerytur (także osobom, które na wolnym rynku działałyby nierozważnie i nie płaciłyby składek), – zapewnienie pomocy najuboższym, którzy w systemie wolnorynkowym pozostawienie byliby sami sobie |
– uzależnienie jednostek od państwa – stworzenie grup społecznych, które będą sprzeciwiać się ograniczeniu/likwidacji państwa (składki emerytalne zostały wydane, więc likwidacja państwowego systemu emerytalnego może oznaczać, że emeryci zostaną bez środków do życia), – wytworzenie mitu dobroczynnego państwa i egoistycznych jednostek (bez państwa dobroczynność byłaby minimalna), – stworzenie pretekstu do pobierania podatków |
| państwowa telewizja i radio | – zapewnienie obywatelom dostępu do wiarygodnej informacji, – funkcje edukacyjne i misyjne |
– działalność propagandowa, kontrola dyskursu – stworzenie pretekstu do pobierania podatków |
| państwowe finansowanie sportu | – promowanie aktywności fizycznej, – promowanie kraju na arenie międzynarodowej, – wzmacnianie poczucia wspólnoty, – zapewnianie rozrywki obywatelom |
– funkcja propagandowa, – wzmocnienie pozycji państwa poprzez stymulowanie zachowań nacjonalistycznych , – przekupienie osób z wysokim kapitałem (sportowych idoli), by wspierały i legitymizowały państwo, – stworzenie pretekstu do pobierania podatków |
| ograniczenia wolności słowa | – ochrona obywateli przed możliwością bycia pomówionym/obrażonym, – ochrona przed mową nienawiści i groźnymi ideologiami (które mogą być zdławione w zarodku) |
– stworzenie prawnych ram do kontroli wypowiedzi zagrażających państwu i aktualnej władzy, – szersza kontrola nad dyskursem: kontrola tego, co wolno powiedzieć, jest kontrolą tego, co wolno pomyśleć |
| regulacje ekonomiczne i państwowa aktywność gospodarcza | – naprawa niedoskonałości rynku (tendencja do monopolizacji, istnienie dóbr publicznych i efektów zewnętrznych, niedoskonała konkurencji, asymetria informacji, kryzysy gospodarcze), – wykorzystywanie efektu skali i możliwości działania w dłuższej perspektywie czasowej |
– wytworzenie obszaru aktywności państwowej w gospodarce, który umożliwia pozyskiwanie zasobów dla władzy i osób jej sprzyjających (tworzenie państwowych przedsiębiorstw i instytucji, tworzenie wspierających państwo grup interesu, możliwość faworyzowania określonych firm/grup), – możliwość kontrolowania aktywności gospodarczej, by produkowała pożądane przez państwo efekty, – stworzenie pretekstu do pobierania podatków, – stworzenie grup nacisku, które będą protestować przeciw próbom ograniczenia państwa |
| kontrola nad produkcją pieniądza i systemem bankowym | – zapewnienie istnienia jednolitego, efektywnego ekonomicznie systemu pieniężno-bankowego, – możliwość stosowania polityk mających na celu ochronę przed kryzysami gospodarczymi |
– możliwość pozyskiwania zasobów przez państwo bez wprowadzania podatków (np. poprzez inflację, zadłużenie), – lepsza kontrola nad przepływami finansowymi (uszczelnienie systemu podatkowego, eliminacja szarej strefy) |
| kontrola zasobów znajdujących się na danym obszarze (ziemia, surowce naturalne, lasy itd.) | – możliwość korzystania z zasobów przez całość społeczeństwa, a nie wybranych, – racjonalna gospodarka zasobami (ochrona przed gospodarką rabunkową), – dbałość o przyrodę |
– zapewnienie państwu stałego źródła przychodów, w mniejszym stopniu zależnego od sytuacji gospodarczej (możliwość sprzedawania zasobów) |
| akcyza na wyroby alkoholowe i tytoniowe | – ograniczenie spożycia niezdrowych substancji poprzez zwiększenie ich cen | – dodatkowe źródło przychodów państwa (wysoki podatek nałożony na produkty o mało elastycznej krzywej popytu nie spowoduje odpływu konsumentów – brak bliskich substytutów, porównaj: akcyza na paliwo) |
Parę uwag:
- Fakt, że cele nominalne są w jakimś stopniu realizowane, nie jest dowodem na to, że prawdziwymi celami nie są cele realne. Przykładowo, to, że realnym celem istnienia państwowego szkolnictwa nie jest jak najlepsze uczenie dzieci, nie oznacza, że państwowe szkoły w ogóle nie uczą dzieci. W istocie, by cały proceder działał, cele nominalne muszą być po części realizowane (a przynajmniej ludzie muszą wierzyć, że są realizowane).
- Prymarne znaczenie celów realnych nie musi być uświadamiane przez wszystkich nadzorców/pracowników danej instytucji. Przykładowo, polityk czy nauczyciel mogą wierzyć, że celem istnienia państwowego szkolnictwa jest jak najlepsze uczenie dzieci. Zresztą, im więcej osób wierzy w cele nominalne, tym lepiej (znamienny casus z ostatnich dni: nauczyciele, którzy myślą, że wypełniają jakąś wzniosłą misję, gdy w istocie podtrzymują istnienie niemoralnego i absurdalnego ekonomicznie systemu).
- Interesujący problem powstaje, gdy większość (a nawet wszyscy) z nadzorców/pracowników danej instytucji traktuje ją jako realizującą cele nominalne. Przypomina to religię, którą jej założyciel stworzył, by wywyższyć siebie i która przetrwała jego śmierć.
- Należy zapytać, skąd czerpiemy wiedzę o istnieniu celów realnych? Jakie dowody mamy na to, że realnym celem państwowego szkolnictwa jest kontrola społeczna? Czy wystarczy powiedzieć: skoro istnieje oczywista o wiele lepsza metoda edukowania, to realnym celem państwa nie może być edukowanie? Czy wystarczy wskazać, że w praktycznie wszystkich państwach, które zarządzane były z ewidentnie złymi intencjami, wszystkie te polityki były przez władzę w stopniu najwyższym hołubione? Czy jeżeli instytucji wciąż nie udaje się zrealizować zamierzonego celu, a dziwnym trafem skutecznie realizuje inny, to mamy prawo wierzyć, że powołana została do realizowania tego innego celu? Jeśli nie znajdziemy satysfakcjonującej odpowiedzi na to pytanie (w konkretnych przypadkach), być może będziemy musieli porzucić określenie „cele realne” i zastąpić je np. określeniem „cele drugiego stopnia”. Cele drugiego stopnia byłyby nietożsame z celami nominalnymi, ale nie zawsze byłyby z nimi w tak oczywistej relacji (maskowania i uwodzenia), jak w moim schemacie. W tym ujęciu np. fakt, iż państwo wykorzystuje szkołę, uniwersytety i kulturę w celach propagandowych, byłby rodzajem wynaturzenia, a nie istotą zaangażowania państwa w te obszary.
Super tabela!
Dodałbym jeszcze podpunkt do emerytur, że zmniejszają rolę rodziny na rzecz państwach, a do dziedzictwa narodowego, że również propaguje nacjonalizm, który ma legitymować działalność państwa.
Przydałyby się też wiersze o drogach, prawie pracy i służbie zdrowia.
Mam nadzieję, że kolejne artykuły już niedługo. 😉
Cele różnych osób zaangażowanych w działanie różnych instytucji mogą być zgoła odmienne, dlatego moim zdaniem trudno jest wyznaczyć jednoznacznie takie prawdziwe cele. Jeśli mamy na to dowody, że pewne instytucje zostały powołane lub zaprzęgnięte w państwową machinę w innym celu niż to jak to się zazwyczaj przedstawia, to warto o tym wspomnieć, jednak ja wolę się bardziej skupiać na efektach działania pewnych instytucji i działania państwa w pewnych obszarach pozostawiając na boku rozważania o domniemanych celach, bo te mogą być równie dobrze inne a nawet skutki działalności mogą być niezamierzone.
dziedzictwie również, że propagują nacjonalizm, który ma następnie legitymizować istnienie państwa.
Przydałyby się też wiersze o służbie zdr